Yazar: Aydınca
Belgeler
İslam tarihinin en dikkat çekici seyyahlarından biri olan İbn Battûta, 1304 yılında Fas’ın Tanca şehrinde dünyaya gelmiş, yaklaşık 30 yıl boyunca İslam dünyasının yanı sıra Afrika, Asya ve Avrupa’nın çeşitli bölgelerini dolaşmıştır. Bu olağanüstü yolculuklarının sonucunda, kendi anlatımlarını İbn Cüzey adlı kâtibe “Tuhfetü’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr” adlı eserde toplatmıştır. Bu eser, yaygın ismiyle Rıhle, İslam coğrafyasının ve ötesinin 14. yüzyıldaki sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi yapısına ışık tutan bir seyahatnamedir.
Bu tezde, İbn Battûta’nın seyahatleri kronolojik ve coğrafi olarak analiz edilerek, ziyaret ettiği bölgeler ve bu bölgelerde yaptığı gözlemler üzerinden dönemin İslam dünyasının genel görünümü ortaya konulacaktır.
1. Hac ve İlk Yolculuklar (1325–1328)
İbn Battûta, 1325 yılında ilk hac yolculuğuna çıkarak Kuzey Afrika üzerinden Mısır ve ardından Hicaz’a ulaşmıştır. Bu süreçte Cezayir, Tunus, Trablus, Kahire, Medine ve Mekke gibi önemli şehirleri ziyaret etmiş, ilk hac ibadetini yerine getirmiştir. Yolculukları esnasında Memlûk yönetimi altındaki şehirlerdeki bürokrasi, medrese sistemleri ve sosyal hayat hakkında detaylı gözlemlerde bulunmuştur.
2. Doğu Afrika ve Arap Yarımadası (1326–1328)
İlk haccından sonra Yemen, Umman, Hadramut gibi Arap yarımadası şehirlerine yönelmiş, ardından Kızıldeniz yoluyla Doğu Afrika kıyılarına geçmiştir. Zengibar, Mogadişu, Kilwa gibi şehirleri gezmiş ve bu bölgelerdeki Müslüman toplulukların yaşam tarzlarına dair bilgiler aktarmıştır. Bu kısımlar, Afrika’nın İslamlaşma sürecine dair nadir birincil kaynaklardandır.
3. İran, Irak ve Mezopotamya (1328–1330)
İkinci hac sonrası rotasını kuzeye çeviren İbn Battûta, Bnf. Gallica Fransa Milli Kütüphanesigibi şehirleri ziyaret etmiştir. İlhanlılar ve Abbasî Halifesi ile karşılaşmış, bölgedeki siyasi yapılar, şehirleşme ve ticaret ağı hakkında gözlemlerini aktarmıştır.
4. Anadolu Seyahati (1330–1331)
Şam üzerinden Anadolu’ya geçen İbn Battûta, Alaiye (Alanya), Antalya, Konya, Sivas, Erzurum gibi birçok Anadolu şehrinde bulunmuştur. Bu dönemde Anadolu, birçok Türk beyliğine bölünmüş durumdadır. İbn Battûta bu beyliklerdeki misafirperverliği ve sosyal adaleti övgüyle anlatır. Bu seyahat, Anadolu Türk-İslam kültürüne dair önemli birinci el gözlemler sunar.
5. Kırım ve Altın Orda Devleti (1332–1333)
Trabzon’dan Karadeniz’i geçerek Kırım’a ulaşan İbn Battûta, Altın Orda Hanlığı’na gitmiş, burada Özbek Han ile görüşmüştür. Volga kıyısındaki şehirler ve Müslüman Tatar halk hakkında bilgiler verir. Bu bölüm, İslam’ın kuzeydeki yayılma alanını belgeleyen önemli bir bölümdür.
6. Hindistan’a Yolculuk ve Kadılık Görevi (1333–1341)
İbn Battûta, Orta Asya üzerinden geçerek Delhi Sultanlığı’na ulaşmıştır. Sultan Muhammed bin Tuğluk tarafından büyük saygıyla karşılanmış ve kadı (yargıç) olarak görevlendirilmiştir. Hindistan’da sekiz yıl boyunca çeşitli şehirlerde kadılık yapmış, ülkenin iç siyasi sorunlarını ve sosyal yaşamını ayrıntılı biçimde gözlemlemiştir.
7. Çin’e Elçilik ve Güneydoğu Asya (1341–1346)
Delhi Sultanı tarafından Çin’e elçi olarak gönderilen İbn Battûta, Maldivler, Seylan (Sri Lanka), Sumatra, Cava gibi adaları gezerek Güneydoğu Asya üzerinden Çin’e ulaşmıştır. Zeytun (Quanzhou), Hangzhou gibi şehirlerde bulunmuştur. Çin’deki ticaret, şehir yaşamı ve Budist tapınakları hakkında gözlemleri oldukça kıymetlidir.
8. Endülüs ve Batı Afrika (1349–1354)
Seyahatlerinin son döneminde Endülüs’ü (Granada) ziyaret etmiş, ardından Timbuktu, Mali İmparatorluğu ve Nijer Nehri havzasına kadar Afrika içlerine ulaşmıştır. Mali İmparatorluğu’nun İslamlaşma süreci, altın ticareti ve sosyal yapısı hakkında verdiği bilgiler oldukça değerlidir.
SONUÇ
İbn Battûta’nın seyahatleri, yalnızca bireysel bir seyyahın gezi anıları değil, aynı zamanda 14. yüzyıl İslam dünyasının entelektüel, siyasi, sosyal ve kültürel panoramasını sunan bir ansiklopedidir. Rıhle adlı eseri, bugün İslam coğrafyasının çok farklı köşelerinde süregelen kültürel ortaklıkların ve farklılıkların kökenlerini anlamak açısından eşsiz bir kaynaktır.
İbn Battûta, yaşadığı dönem itibarıyla sadece Müslüman toplumlarla değil, farklı din ve kültürlerle de etkileşim kurmuş, çokkültürlü ve çok merkezli bir dünyanın canlı tanığı olarak hafızalarda yer edinmiştir. Onun seyahatnamesi, hem tarihsel hem antropolojik anlamda araştırmacılar için birincil kaynak niteliğindedir.
KAYNAKÇA
- İbn Battûta, Rıhle (Tuhfetü’n-Nuzzâr), çev. Mahmud el-Hatîb.
- Nehbanî, Halil. Orta Çağ’da İslam Coğrafyacıları, İstanbul: Kültür Yay.
- Dunn, Ross E. The Adventures of Ibn Battuta: A Muslim Traveler of the 14th Century, University of California Press.
- Şeşen, Ramazan. İslam Coğrafyacıları ve Eserleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı.