Yazar: Golden Pardus

Yazıyor

Tarihi Kaynaklarda Kürt (Ekrad) Kimliği Zihin Haritası

Tarihi kaynaklarda Kürt (Ekrad) kimliğine dair bilgilerin zihin haritası formatında bir dökümüdür:

1. Köken Teorileri

• Çoklu ve Çelişkili Anlatılar mevcuttur .
• Arap Kökenli Teoriler :
  • Maadd oğlu Nizar’ın oğlu Rébyâh veya Modar soyundan geldikleri iddiası.
  • Araplardan ayrılarak dağlara ve vadilere yerleşip ilkel dillerini unuttukları görüşü.
  • İbn Battuta seyahatinde Araplardan geldiklerinin söylendiğini aktarır.
• Mitolojik Köken Teorileri :
  • Davud oğlu Süleyman’ın köle kızlarından doğan çocukların cinlerle çiftleşmesi ve Süleyman tarafından dağlara sürülmesi (karrad).
• Pers Bağlantılı Teoriler :
  • Dahhak efsanesine dayanır; Dahhak’ın zulmünden kaçan ve dağlara sürülen Perslerin torunları oldukları iddiası.
• Part İmparatorluğu / İskit Bağlantısı (Mercure Galant) :
  • Elçilerin İşleri kitabındaki ‘Parthi’ kelimesinin Süryanice ‘Kerad’ (Kürtler) olarak çevrilmesi ve İskit’ten gelen kaçaklarla (Kerad) bağlantı .
• Türkmenlerle İlişki ve Ortak Köken İddiası :
  • Büyük bir yakınlık ve aynı ırktan geldikleri görüşü.
  • Yörükler (Türkmen grupları) arasına birçok Kürt’ün karıştığı ve Yörük Türkleri veya Kürtleri olarak anıldığı.
  • “Ekradı Türkmen Türkmanı Ekrat” ve “Yörükhanı Ekrad, Ekradı Yörükhan” ifadeleri.

2. Tarihsel ve Siyasi Roller

• İslam Dünyasında Önemli Rol :
  • Siyasi ve askeri alanda yüksek komutanlık pozisyonları.
  • Atabek Zengi ve **Atabek Selahaddîn Eyyubî** gibi figürler “Ekrat” olarak anılır.
  • Selahaddîn ve Zengi’nin aralarında Türkçe konuşması dikkat çekicidir.
  • Türkmenlerle rekabet içinde olma.
• Beylikler ve “Kur-distan” Tanımı (Şerefname) :
  • Kur-distan’ın coğrafi ve siyasi bir varlık olarak tanımlanması.
  • Çemişkezek ve Baban gibi beyliklerin varlığı.
  • Çemişkezek hükümdarlarının adlarının Türk kökenli olduğu iddiası.
  • Resmi belgelerde Kur-distan’ın özel bir vilayet olarak anılması.
  • Beylik yapılarının kırılganlığı (Baban beylerinin soyunun tükenmesi gibi).
• Celaleddin Harezmşah Karşılaşması :
  • Kürtlerin yolları koruyan ve yağmalayan halk olarak tasviri.
  • Sultan’ın bir Kürt tarafından öldürülmesi.
  • Hem tehdit hem de sadakat unsuru olarak görülme.
  • Liderlerine sadakatsizlik olarak yorumlanması.

3. Yaşam Tarzı ve Coğrafya

• Dağlık Bölgelere Çekilme ve Yaşama.
• Göçebe veya Yarı-Göçebe Yaşam Tarzı :
  • Yörüklerle bağlantı ve karışma.
  • At kılından çadırlarda yaşama (İbn Battuta gözlemi).
  • Bazı bölgelerde sağlam konutları olma (Türkmenlerden farklı olarak).
• Belirli Bölgelerde Varlık:
  • İran dağları ve vadileri.
  • Deynawer, Hamadân, Azerbaycan, Cébal gibi bölgeler.
  • Musul, Cudi Dağı çevresi.
  • Hillah.
  • Sincar.
  • Kur-distan (Çemişkezek, Baban vb. beyliklerin coğrafyası).
  • Kilikya (Türkmenlerle birlikte).

4. Dini Çeşitlilik

• Müslüman Kürtler.
• Yezidi Kürtler (Kerad) :
  • “Şeytana Tapanlar” olarak adlandırılmaları.
  • İsimlerinin İsa (Iasid) ile bağlantısı (Maniheizm ve Türk dilindeki İsa kelimesi üzerinden).
  • Müslüman Kürtlerden farklı olarak Hıristiyanlara saygı duymaları.
  • Kendi prensliklerinde bağımsız yönetim sürdürmeleri.
• Hıristiyan Kürtler:
  • Yakubit ve Curkan Kürtler (Musul ve Cudi Dağı çevresi).
• Şii Kürtler (On İki İmam mezhebi):
  • Hillah şehrinde yaşayan ve diğer halkla anlaşmazlık içinde olan Kürtler (Akrat).
• Hariciler.

5. Batı Algısı ve Stereotipler

• Genellikle Olumsuz Tanımlamalar :
  • Göçebe, eşkıya, haydut olarak görülme.
  • Tatarlarla bağlantılı görülme.
  • Köle ticaretinde yer alma (Hive’de, Rus ve Perslerden sonra).
• Dil ve Kültür Algısı :
  • Avrupalı Türklerden nefret ettikleri iddiası (Madame de la Croix).
  • Türkçe ve Arapça karışımı, kaba bir dil konuştukları iddiası (Madame de la Croix).
• Dinî Algı :
  • Yezidilerin Hıristiyanlara saygı duyması bilgisi.
• Eski Kaynaklara Atıflar :
  • Parti/Kerad/İskit bağlantısı (Mercure Galant).

6. Dil ve Kimlik Tartışmaları

• Lehçeler ve Dilsel Farklılaşma :
  • Eski ilkel dilleri unutup yabancı deyimler benimseme.
  • Her aşiretin belirli bir lehçe konuşması.
• Modern Dönem Tartışmaları :
  • Dimili (Zaza) ve Kurmanji ayrımı.
  • Ziya Gökalp’in görüşü (Zazalar “Kırt”, Kurmançlar “Kırdasi”, Türkler Kürt adını Kurmançlara ayırmış).
  • Dimililerin Kürt olmadığını savunanlar ve metin tahrifatı iddiaları.
  • Türkçede “Kürt” adının Batı dillerinden geçme olduğu iddiası .
  • “Kırd” kelimesinin kullanımı (Şeyh Selahattin beyt).

7. Kaynakların Dönemleri ve Perspektifleri [Summary 1]

• Antik ve Erken İslam Dönemi (Köken Tartışmaları) [Summary 1, 88]:
  • Mesudi (9.-10. yy) [Summary 1, 7, 43].
• Orta Çağ İslam Dünyası (Siyasi Roller, Yaşam Tarzı, Bazı Köken Anlatıları) [Summary 1, 88]:
  • Urfalı Mateos (11.-12. yy – Kronik 10.-12. yy) [Summary 1, 78, 79, 81].
  • İbn Münkız (11.-12. yy) [Summary 1].
  • İbnü’l Esir (12.-13. yy) [Summary 1, 82].
  • Celaleddin Harezmşah (13. yy başı) [Summary 1, 10].
  • İbn Batuta (14. yy seyahatleri) [Summary 1, 17, 18, 19, 20].
  • İbn Cozay (14. yy) [Summary 1, 19, 20, 53, 54].
• Erken Modern Dönem (Beylikler, Batı Algısı, Dinî Çeşitlilik) [Summary 1, 88]:
  • Şeref Han (16. yy sonu – Şerefname 1597) [Summary 1, 21, 22, 23, 55, 56, 57, 58].
  • Mercure Galant (17. yy sonu – 1682) [Summary 1, 23, 27, 28, 32, 57, 60, 63].
  • P. Maurizio Garzoni (18. yy – misyonerlik 1764) [Summary 1, 32, 33, 34, 63, 64, 65].
  • Paul Perdrizet (19.-20. yy, alıntıladığı belge 18. yy başı) [Summary 1, 29, 60].
• Modern Dönem (Kimlik Tartışmaları, Alt Kimlikler) [Summary 1, 88]:
  • M. Dubeux (Muhtemelen 19. yy) [Summary 1, 25, 58].
  • Mme. B. Chantre (Muhtemelen 19. yy sonu / 20. yy başı) [Summary 1, 35, 66].
  • Ziya Gökalp (20. yy başı) [Summary 1, 5, 41, 42, 70, 87, 95].
  • Malmîsanij, Cigerxwin (Modern, 20. yy) [Summary 1, 69].
  • Hasan Gültekin, Halit Biltekin, Muhammet NALBAT (Modern, 20./21. yy) [Summary 1, 38, 39, 68].
• Kaynakların dönemi, sundukları bilgilerin tarihsel bağlamını ve perspektifini anlamak için önemlidir [Summary 1].

Özet Çıkarımlar

• Çok Katmanlı ve Dinamik Kimlik: Farklı köken anlatıları ve etkileşimler kimliği sabit bir tanıma indirgenemez kılar.
• Siyasi ve Askerî Etki: Özellikle Orta Çağ’da önemli roller üstlenmişlerdir.
• Yaşam Tarzı ve Algı: Göçebe/dağlık yaşam tarzı kültürel farklılaşmayı ve dışarıdan olumsuz algıları (eşkıya gibi) etkilemiştir.
• Dinî Çeşitlilik: Müslüman, Yezidi, Hıristiyan ve diğer inançlar Kürt toplumunun çoğulcu yapısını gösterir.
• Batı Algısındaki Çarpıtmalar: Kaynaklar, Batı’nın genellikle önyargılı ve olumsuz bir bakış açısı sunduğunu gösterir.
• Kimlik Tartışmalarının Politik Boyutu: Özellikle modern dönemde dilsel ve alt kimlik farklılıkları politik manipülasyonlara konu olmuştur.

Tarihi Kaynaklarda Kürt (Ekrad) Kimliği Zihin Haritası Grafik

Daha detaylı bilgiler için kaynaklar site’de mevcuttur!